Τι είναι η φυματίωση; Χρήσιμες πληροφορίες, ερωτήσεις και απαντήσεις

της Αγγελικής Μήλιου, βιολόγος, medlabnews.gr

Η παγκόσμια μέρα της φυματίωσης πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 24 Μαρτίου,σηματοδοτώντας τη μέρα του 1822 όταν ο Δρ.Robert Koch ανακοίνωσε την ανακάλυψη του βακτηρίου που προκαλεί τη φυματίωση.
Το πρόβλημα της φυματίωσης είναι παγκόσμιο.

Κάθε χρόνο, περίπου οκτώ εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο νοσούν από φυματίωση (TB) και 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από την λοιμώδη αυτή αερομεταφερόμενη ασθένεια. Η φυματίωση είναι ιάσιμη, ωστόσο η ανεπαρκής παγκόσμια ανταπόκριση απέναντι στη νόσο, της επέτρεψε να ανακάμψει και μάλιστα στην πολυανθεκτική μορφή της. Περίπου μισό εκατομμύριο νέα κρούσματα πολυανθεκτικής φυματίωσης (MDR-TB) προκύπτουν κάθε χρόνο και καταγράφονται σε όλες σχεδόν τις χώρες στον κόσμο, με τις πλέον δύσκολες προς θεραπεία μορφές να καταγράφονται σε 100 χώρες. Σήμερα αυτά τα θανατηφόρα στελέχη πολυανθεκτικής φυματίωσης εξαπλώνονται από άτομο σε άτομο. Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει τρόπος να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η πολυανθεκτική μορφή της ασθένειας σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη.

Η φυματίωση είναι μια σοβαρή νόσος που οφείλεται στο βακτηρίδιο Mycobacterium Tuberculosis ή μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης. Η μετάδοση της νόσου γίνεται αερογενώς με τον βήχα, την ομιλία, το γέλιο, το φτέρνισμα, το τραγούδι ή μετά από στενή επαφή με πάσχοντα. 

Η φυματίωση μεταδίδεται με την εισπνοή σταγονιδίων, στα οποία αρκεί ένας πυρήνας σταγονιδίων που περιέχει μόλις 3 λοιμογόνα βακτήρια. Η λοιμογόνος αυτή δόση είναι εξαιρετικά μικρή, αν λάβει κανείς υπόψη ότι για τη μετάδοση των περισσότερων λοιμωδών νόσων απαιτούνται περισσότερα από 1.000 βακτήρια. Ο βήχας και το φτέρνισμα αποτελούν το σημαντικότερο τρόπο μετάδοσης, καθώς τα βακτήρια παραμένουν για ώρες στον αέρα μέσα σε μικροσκοπικά σταγονίδια.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ (μέσω του συστήματος υποχρεωτικής δήλωσης), τα συνολικά νέα κρούσματα στην Ελλάδα  ανέρχονται κατά μέσο όρο σε 600 ετησίως (περίπου 12/100.000  του ελληνικού πληθυσμού). 

Μάλιστα το 4% των κρουσμάτων είναι το ανθεκτικό ή πολυανθεκτικό είδος της νόσου ( η ασθένεια δεν ανταποκρίνεται στα συνήθη σχήματα θεραπείας), τη στιγμή που στις χώρες της ΕΕ ο μέσος όρος είναι 1%.   

Χαρακτηριστικά στις δύο Πνευμονολογικές Κλινικές του Νοσοκομείου Παπανικολάου της Θεσσαλονίκης, το οποίο αποτελεί κέντρο υποδοχής ανθεκτικών και πολυανθεκτικών μορφών φυματίωσης από όλη τη Βόρεια Ελλάδα, ενώ παλαιότερα εμφανίζονταν 2-3 κρούσματα το χρόνο σήμερα σε κάθε εφημερία εμφανίζονται μέχρι και 2-3 νέα κρούσματα. 

Συμπληρωματικά από την παρακολούθηση της διαχρονικής τάσης των δηλουμένων κρουσμάτων διαπιστώνεται ότι αυτή ήταν πτωτική κατά τα χρονικό διάστημα 2004-2010 για τους Έλληνες, ενώ στους αλλοδαπούς υπήρχε προοδευτική αύξηση. Όμως κατά τα έτη 2011 και 2012 παρατηρείται αυξητική τάση, η οποία αφορά κατά κύριο λόγο στους Έλληνες, ενώ στα άτομα αλλοδαπής εθνικότητας παρατηρείται μικρή πτωτική τάση.

Τι θα συμβεί αν εισπνεύσω μυκοβακτηρίδια της φυματίωσης;

Ακόμα και αν εισπνευστούν μυκοβακτηρίδια της φυματίωσης δεν είναι σίγουρο ότι θα εμφανιστεί ενεργή νόσος. Ένα επαρκές αμυντικό σύστημα θα απομονώσει και θα προστατέψει τον ανθρώπινο οργανισμό από τον βάκιλο. Για να εκδηλωθεί πάθηση, είναι απαραίτητες ορισμένες προϋποθέσεις όπως, να υπάρχει αριθμός βακίλων ικανός να προσβάλει τους πνεύμονες και να περιέχει αυξημένο μολυσματικό φορτίο. Τις περισσότερες φορές, οι άνθρωποι εκτίθενται και τα μικρόβια παραμένουν σε μια «εν υπνώσει» κατάσταση που ονομάζεται λανθάνουσα μορφή φυματίωσης. Τα «εν υπνώσει» μυκοβακτηρίδια μπορούν να μην εξελιχθούν ποτέ σε νόσο ή κάτω από ορισμένες συνθήκες να αναπτύξουν ενεργό μορφή.  

Έχω λανθάνουσα μορφή φυματίωσης, είμαι άρρωστος;

Σύμφωνα με τον ορισμό της, η Λανθάνουσα Φυματίωση, αναφέρεται σε άτομα που έχουν προσβληθεί από το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης αλλά δεν είναι κλινικά νοσούντες, είναι ασυμπτωματικοί. Δεν διασπείρουν τη λοίμωξη σε άλλους αν και έχουν ζώντες μικροοργανισμούς στο σώμα τους. Σε αυτά τα άτομα, η ακτινογραφία θώρακος είναι συνήθως φυσιολογική και η εξέταση πτυέλων αρνητική. Ωστόσο απαιτείται θεραπεία για την πρόληψη και την εκρίζωση του μυκοβακτηριδίου 1.

Η λανθάνουσα μορφή φυματίωσης δεν είναι ασθένεια, αλλά ένδειξη προηγούμενης έκθεσης στο μυκοβακτηρίδιο. Δεν είσαι ασθενής, ούτε μεταδίδεις τη νόσο σε κανέναν, απλά «φιλοξενούνται» μέσα σου μυκοβακτηρίδια που πιθανόν να αναπτύξουν λοίμωξη κάποια στιγμή στη διάρκεια της ζωής σου.

Γιατί πρέπει να πάρω θεραπεία στη λανθάνουσα μορφή της φυματίωσης;

Σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα η πιθανότητα εμφάνισης ενεργού φυματίωσης αυξάνεται τα πρώτα δύο έτη από τη διάγνωσης της λανθάνουσας μορφής. Το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 10% για τα πρώτα δύο έτη και σε 5% για κάθε έτος της υπόλοιπης ζωής. Τα ποσοστά αυξάνονται εάν συντρέχουν λόγοι διαταραχής του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού, όπως HIV+, μακροχρόνια λήψη κορτικοστεροειδών, ενεργή κακοήθεια κτλ

Τι είναι ο εμβολιασμός BCG;

Η προφύλαξη των ατόμων που δεν έχουν έρθει σε επαφή με το μυκοβακτηρίδιο γίνεται με τον εμβολιασμό BCG. Συνίσταται από εναιώρημα εξασθενημένων στελεχών του βακίλου φυματίωσης Mycobacterium bovis και γίνεται ενδοδερμικώς στον δελτοειδή.  Υποχρεωτική συνθήκη το αρνητικό αποτέλεσμα της Mantoux πριν τον εμβολιασμό. Οι κυριότερες αντενδείξεις για τη χορήγηση του είναι η ενεργός κακοήθεια, άτομα  με ανοσοκαταστολή ή AIDS, η κύηση, τα εκτεταμένα εγκαύματα, το  έκζεμα και η πυοδερμία.  Στην Ελλάδα κατατάσσεται στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμού και χορηγείται στην ηλικία των 6 ετών.

Έχω εμβολιαστεί με το εμβόλιο BCG πρέπει να κάνω εξετάσεις για φυματίωση;

Το εμβόλιο κατά της φυματίωσης BCG δεν προστατεύει το ίδιο όλους τους ανθρώπινους οργανισμούς. Σε κάποιους δρα λιγότερο αποτελεσματικά με αποτέλεσμα να έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν ενεργό νόσο.

Έχω αρνητική φυματινοαντίδραση Mantoux. Παρόλα αυτά, είμαι άρρωστος με φυματίωση. Πώς εξηγείται;

Η φυματινοαντίδραση είναι μία από τις δοκιμασίες που διαθέτουν οι ειδικοί για να διαγιγνώσκουν τη νόσο. Τα ιατρικά δεδομένα αναφέρουν ποσοστό που ανέρχεται στο 20% δεν θετικοποιούν ποτέ τη δοκιμασία Mantoux, αλλά πάσχουν από φυματίωση. Ένα αρνητικό αποτέλεσμα μπορεί να οφείλεται σε κακή τεχνική χορήγησης ή φύλαξης του φιαλιδίου, όπως επίσης σε κακής τεχνικής έκχυσης ή λανθασμένης ερμηνείας του αποτελέσματος από μη εκπαιδευμένο προσωπικό.

Έχω εμβολιαστεί πρόσφατα με BCG και η φυματινοαντίδραση Mantoux είναι θετική. Πώς εξηγείται;

Προηγούμενος πρόσφατος εμβολιασμός με το BCG μπορεί να δημιουργήσει διασταυρούμενη αντίδραση με την δοκιμασία Mantoux και να θεωρεί εσφαλμένα ως θετικό αποτέλεσμα οφειλόμενο σε έκθεση στο μυκοβακτηρίδιο. Η εξέταση εκλογής είναι η τεχνική ανίχνευσης της ιντερφερόνης Quantiferon η οποία δεν επηρεάζεται από το BCG

Πηγή ΚΕΕΛΠΝΟ