Η κουλτουραλιστικά ασύμμετρη Άμφισσα: Μια πόλη χωρίς διακριτή πολιτιστική ταυτότητα

Γράφει ο Ηλίας Τσίγκας

Δεν είναι λίγες οι φορές που πολλοί έχουν αναρωτηθεί για τον τρόπο με τον οποίο η πρωτεύουσα της Φωκίδας θα καταφέρει να αυξήσει τις δεξαμενές των επισκεπτών της, να γίνει, με άλλα λόγια, πιο επισκέψιμη, προσθέτοντας μια επιπλέον αναπτυξιακή προοπτική στους κατοίκους της και κυριότατα στους νέους της. Ως τέτοιες μέχρι τώρα και στο πλαίσιο του συνολικού αναπτυξιακού καταμερισμού στο Δήμο είναι και θεωρούνται ο πρωτογενής τομέας (αξιοποίηση του ελαιώνα κατά κυριότατο λόγο), η μεταλλευτική-εξορυκτική δραστηριότητα (με τα άκρως πεπερασμένα αποθέματα βωξίτη να τελειώνουν σε 20 περίπου χρόνια), η μεταποίηση (με όλα τα προβλήματα που σοβούν στο ΒΙΟ.ΠΑ. και τους όποιους περιορισμούς του Δελφικού Τοπίου), η λειτουργία της ως διοικητικού κέντρου κι η ιστορία κι ο πολιτισμός της που, υπό προϋποθέσεις, μπορούν να την καταστήσουν προορισμό κουλτουραλιστικού χαρακτήρα. Αυτή η τελευταία διάσταση συνιστά τον προβληματισμό του προκείμενου κειμένου.

Είναι γνωστή η πρόθεση του Δημάρχου Δελφών να αναδείξει τα χαρακτηριστικά της εποχής της Φραγκοκρατίας στα Σάλωνα με την περίφημη πια μετονομασία του πεζοδρόμου της Σαλώνων, που απομονωμένα αν εξεταστεί δεν είναι καθόλου κακή ιδέα. Το ίδιο περίπου διάστημα γνωστοποίησε και την πρόθεσή του ο επόμενος εορτασμός της 10ης Απριλίου να διανθιστεί με αναπαράσταση της απελευθέρωσης του Κάστρου των Σαλώνων. Ταυτόχρονα σε όχι μακρύ διάστημα από σήμερα θα τεθεί ως ζήτημα η διαχείριση κι η ανάδειξη από πλευράς πόλης του θολωτού τάφου στον Αμπλιανό και των κτερισμάτων του. Ζητήματα σημαντικά, αλλά πολιτιστικά ασύμμετρα κι όχι οργανικά διαπεπλεγμένα ούτε κατ ελάχιστον μεταξύ τους. Τέλος, Δήμος Δελφών και Λαμιέων πρωτοστατούν στη σύσταση "Δικτύου πόλεων" πολιτιστικού χαρακτήρα Και το αναπόδραστο ερώτημα που προκύπτει από όλα αυτά είναι: Ποιό το πρόταγμα και το δεσπόζον στον πολιτιστικό "θυρεό" αυτής της πόλης, ιδιαίτερα από τη στιγμή που εκτυλίσσεται μια συντονισμένη προπάθεια ανάδειξής της και προβολής της ως πόλη-προορισμού πολιτιστικού χαρακτήρα;

Τομές και παρεμβάσεις με στόχο την εξαγωγή άμεσων αποτελεσμάτων δεν μπορούν να γίνουν. Αυτό που αδιαπραγμάτευτα απαιτείται πρωθύστερα είναι η αποσαφήνιση της πολιτισμικής ταυτότητας την οποία θα ανακαλεί ακόμα και συνεριμικά, ευκταίο, ο εν δυνάμει επισκέπτης της κι η προσήλωση στην έμφαση, την ανάδειξη και τη δραστική προβολή της. Πόλεις με ισχυρό κουλτυραλιστικό brand name έχουν από καιρό κατασταλάξει στη φυσιογνωμία με την οποία επιδιώκουν να είναι αναγνωρίσιμες στο αντίστοιχο κοινό.

Ενδεικτικά: Στο μυαλό του καθενός, ακούγοντας Ναύπλιο, ανακαλείται η φυσιογνωμία της εποχής του Αγώνα και της καποδοστριακής εποχής. Ανάλογα λειτουργεί και το Μεσολόγγι. Η ταυτότητα, πάλι επίσης ενδεικτικά, της Θεσσαλονίκης για τον επισκέπτη πολιτιστικού τουρισμού είναι κρυστάλλινη και παραπέμπει σε αξιοθέατα κι αρχιτεκτονήματα της εποχής του Βυζαντίου. Οι Δελφοί σημαίνουν κλασσική Αρχαία Ελλάδα, η Ευρυτανία Εθνική Αντίσταση κι Άρη Βελουχιώτη, οι Μυκήνες κι η Κνωσσός προϊστορική εποχή, μυκηναϊκή και μινωική αντίστοιχα, η κοντινή μας Ναύπακτος Ενετοκρατία κι ενετικό λιμάνι. Κι ο κατάλογος λοιπών περιοχών και προορισμών ανά την Ελλάδα μακρύς και γνωστός, grosso-modo, στον καθένα. Όλες αυτές οι περιοχές σε παράλληλο φόντο διαθέτουν κι άλλα μνημεία κι αξιοθέατα διαφορετικών εποχών. Έχουν, ωστόσο, καταφέρει να "υφάνουν" το διακριτό τους αφήγημα στον υποψήφιο επισκέπτη τους.

Συμπερασματικά: Πόλεις που διαθέτουν το υπόβαθρο να επενδύσουν στον επισκέπτη που στα ενδιαφέροντά του συγκαταλέγεται σε περίοπτη θέση ο "πολιτιστικός τουρισμός", όπως κι η Άμφισσα, έχουν από πολλού επιλύσει το θέμα της ταυτότητάς τους, της φυσιογνωμίας τους και του τι ανακαλεί ο επισκέπτης αυτός στη μνήμη και το θυμικό του. Και δρέπουν τα αναλογούντα οφέλη. Τι αντίστοιχο (δεν) συμβαίνει και στην πρωτεύουσα της Φωκίδας με τη μη αμελητέα (το λιγότερο) ιστορία στο μήκος των αιώνων;

Ερχόμενος για πρώτη φορά ο επισκέπτης στην πόλη θα συναντηθεί με το συγκλονιστικό, χωρίς υπερβολή, εύρημα του θολωτού μυκηναϊκού τάφου, που χρονολογείται 3500 χρόνια πριν. Στην ίδια εποχή θα "ταξιδέψει" εντρυφώντας στα σχετικά ευρήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Άμφισσας (όπου θέλουμε να πιστεύουμε ότι θα εκτεθούν, μετά την επιστημονική δημοσίευση της ανασκαφής που αναμένεται). Μπαίνοντας στην πόλη θα τον προϋπαντήσει ο Μητρόπουλος σηκώνοντας τη σημαία της επίθεσης που κατέληξε στην απελευθέρωση του Κάστρου των Σαλώνων, "στέλνοντάς" τη φαντασία του στα χρόνια του 21. Ανάλογο "χαιρετισμό" θα του απευθύνει κι ο Σαλώνων Ησαίας, ενώ μια δρασκελιά μετά, και πριν προλάβουν να "του ξανάρθουν ένα-ένα χρόνια δοξασμένα", θα του αποσπάσει, οπωσδήποτε, την προσοχή το μνημείο κι η ονομασία του πεζοδρόμου της "Καταλανών". Μπερδεύτηκες, αναγνώστη, προς το παρόν; Πού να δεις κι ο επισκέπτης που αφικνείται για πρώτη φορά (κι ίσως τελευταία) στην Άμφισσα.

Κόβοντας δεξιά θα πάει στη Μητρόπολη και από εκεί δεν μπορεί παρά να αξιώσει να επισκεφτεί τη συλλογή των ανθιβόλων του Παπαλουκά (ίσως ο κορυφαίος λόγος να βάλει στην ατζέντα των προορισμών του την Άμφισσα αυτού του είδους ο επισκέπτης και της οποίας η έκθεση είναι άλλο ένα μεγάλο ανοικτό ζήτημα) η δημιουργία της οποίας ανάγεται στο Μεσοπόλεμο. Ακριβώς δίπλα στη Μητρόπολη υπάρχει παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο, χρονολογούμενο στους ιδιαίτερα πρώιμους βυζαντινούς χρόνους.

Επόμενος πιθανός σταθμός η Πλατεία Κεχαγιά, αφιερωμένη στον μείζονα Υπουργό Εθνικής Οικονομίας της τρικουπικής περιόδου που συναρθρώνεται (;;) μη αρμονικά με άλλο ένα πραγματικό μνημείο πια του σύγχρονου αμφισσαϊκού πολιτισμού, το καφέ "Πανελλήνιο" και τους συνειρμούς με τον αγγελοπουλικό θίασο και τις θεατρικές παραστάσεις του Αυλωνίτη, του Φωτόπουλο και άλλων μύθων της μεσοπολεμικής και της πρώτης μεταπολεμικής εποχής. Στην ίδια, παράλληλα, περίοδο παραπέμπουν τον επισκέπτη τα ατελείωτα νεοκλασσικά της πόλης που δεν προλαβαίνει να γυρίζει να ατενίζει και κατ ελάχιστον βιωματικά και γνωσιολογικά να αφομοιώνει, ένας άλλος ιδιαίτερος θησαυρός της.

Λίγο πιο πάνω τον επισκέπτη θα αναμένει το "Κέντρο Ιστορικής ενημέρωσης" στην οικία Πανουργιά, το Αρχαιολογικό Μουσείο με την ποικιλία των εκθεμάτων και των εποχών στις οποίες παραπέμπουν, Ο Άρειος Πάγος κι εν συνεχεία το περίφημο Κάστρο των Σαλώνων. Πολλά στρώματα κατοικήσεων το ένα πάνω στο άλλο, που απλώνονται περίπου αδιάλειπτα από τα προϊστορικά χρόνια έως και την εποχή του εμφυλίου πολέμου και τη μάχη της Άμφισσας (Νοέμβρης του 47), δυτικότερα ο μεσοβυζαντινός ναός του Σωτήρος και ταυτόχρονα η αναπόφευκτη κι αδέκαστα μεγαλειώδης Χάρμαινα. Κι άλλα πολλά, γνωστά στον καθένα. "Ταξίδι" μέσα στο χρόνο που ζαλίζει κι απωθεί, αντί να έλκει. Πολιτισμικές αναχρονίες, χωρίς ειρμό και στοιχειώδη συναίρεση μεταξύ τους, που, μοιραία, δεν είναι σε θέση να προσδώσουν ένα ισχυρό κι αδιαφιλονίκητο στίγμα για τον πολιτιστικό χαρακτήρα αυτής της πόλης.

Αυτό που εν τέλει απομένει είναι ένας ετερόκλητος πολιτιστικός "αχταρμάς" σπουδαίων μεν μνημείων και εκθεμάτων, αλλά χωρίς συνοχή, σύνδεση κι υπαγωγή σε έναν κεντρικό στόχο. Ωσάν πλίνθοι, κέραμοι ατάκτως ερριμμένοι. Κουλτουραλιστικά spots που εξάρουν την περηφάνια του κάθε σαλωνίτη, αλλά μπερδεύουν μέχρι τελικής απομάγευσης τον επισκεπτόμενο την πόλη. Η Άμφισσα διαθέτει πολύ περισσότερη πολιτιστική κι ιστορική κληρονομιά από όση, ίσως, είναι σε θέση να διαχειριστεί. Για αυτό ακριβώς το λόγο το επείγον πρόταγμα είναι να αποκρυσταλλωθεί και να αποσαφηνιστεί το ξεκάθαρο "στίγμα" που θέλει να προβάλλει προς τα έξω. Και που θα αποτελέσει το "κλειδί" στην ποσοτική και ποιοτική αύξηση της επισκεψιμότητάς της.

Επομένως, τι είναι τελικά αυτό που επιδιώκεται να μείνει ως κεντρική κατευθυντήρια ιδέα και κυριαρχούν σύμβολο στο μυαλό των πολιτιστικών επισκεπτών που επιδιώκουμε να πείσουμε και να έλξουμε στην Άμφισσα; Η προϊστορική εποχή του θολωτού τάφου, ως συμβόλου της συνεχούς κατοίκησης και της σημασίας της πόλης από τα μυκηναϊκά κέντρα ως μείζονος διοικητικού ενδιαφέροντος σημείου, ως συνέχεια κι, ενδεχομένως, ως απλό παρακολούθημα του υπόλοιπου τριγώνου Δελφοί-Νεώριο Κίρρας; Η εποχή της Επανάστασης η σημασία κι η εμβέλεια των Σαλώνων την εποχή εκείνη; Ο Μεσοπόλεμος κι η πολύπτυχη ανάπτυξη της περιοχής, απότοκου του "μαύρου χαβιαριού" που παρήγαγε τότε ο ελαιώνας;

Όποια προσπάθεια σχεδιάζεται επί χάρτου και με κάθε γνήσια καλή θέληση να αναληφθεί δεν πρόκειται να ευδοκιμήσει αν πρώτα δεν αποφασιστεί με ψυχραιμία, γνώση, επαγγελματισμό και τεκμηρίωση ποιά ακριβώς πρόκειται να είναι η πολιτιστική ταυτότητα και φυσιογνωμία της πόλης στο μυαλό των επισκεπτών που στοχεύουμε να προσεγγίσουμε. Και, ακολούθως, γύρω από αυτή να συναρθρωθεί το υπόλοιπο πλέγμα της πολιτιστικής "αύρας" που θα είναι σε θέση η πόλη να προσφέρει σε όσους θα επιχειρήσει να έλξει προς αυτή. Σε κάθε άλλη περίπτωση, οι πολιτιστικοί θησαυροί αυτής της πόλης νομοτελειακά και μοιραία θα απομείνουν αποκλειστικά εσωτερικής (σαλωνίτικης) κατανάλωσης και μόνο! Γιατί στην περίπτωσή μας δε θα μπορεί να ισχύει το "αν δεν μπορείς να τους πείσεις, τουλάχιστον μπέρδεψέ τους"...

http://amfissaface.gr/