Η Μελαγχολία των Γιορτών

Κάτι συμβαίνει εκεί στις αρχές του Δεκεμβρίου. Ενώ υποτίθεται πως «πρέπει» να περιμένουμε πώς και πώς τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς για να βρεθούμε με τους φίλους και τους αγαπημένους μας, να περάσουμε όμορφα, να ανταλλάξουμε δώρα, να μοιραστούμε στιγμές χαράς με την οικογένειά μας και να νιώσουμε αυτό το αίσθημα της ανάτασης και της ελπίδας, που έχει ταυτιστεί με τα Χριστούγεννα, εμείς διαπιστώνουμε πως δεν έχουμε καμία διάθεση για τίποτα από όλα αυτά.

Βλέπουμε τις δύο εβδομάδες των γιορτών ως ένα «βουνό», που έρχεται κατά πάνω μας γεμάτο υποχρεώσεις, ψεύτικα κοινωνικά χαμόγελα, έξοδα, άγχος για να τα προλάβουμε όλα, αλλά και μοναξιά, θλίψη και, τελικά, ένα επίπεδο και μάλλον απαισιόδοξο συναίσθημα που συνήθως αποδίδεται με φράσεις όπως «άντε να περάσουν οι γιορτές να ηρεμήσω».

Θα μπορούσαμε εδώ να κάνουμε έναν πρώτο λόγο για την εποχική δυσθυμία, που χαρακτηρίζεται από μειωμένη διάθεση, αυξημένο άγχος, διαταραχές στον ύπνο, διαταραχές στην πρόσληψη της τροφής, μειωμένη αυτοσυγκέντρωση, σχετική ανηδονία (ανικανότητα άντλησης ευχαρίστησης από δραστηριότητες που συνήθως μας αρέσουν), εκνευρισμό, κόπωση κλπ. H εποχική δυσθυμία παρατηρείται κατά κύριο λόγο από το τέλος του καλοκαιριού μέχρι τα τέλη του χειμώνα και αποδίδεται στη μειωμένη ηλιοφάνεια, που χαρακτηρίζει την περίοδο του φθινοπώρου και του χειμώνα. Μία ιδιαίτερη μορφή εποχικής δυσθυμίας, είναι η μελαγχολία των γιορτών, που συνήθως επηρεάζει περισσότερο ανθρώπους που ζουν μόνοι, είναι ηλικιωμένοι, έχουν βιώσει κάποια σημαντική απώλεια, αντιμετωπίζουν ήδη ένα πρόβλημα που τους έχει επιβαρύνει συναισθηματικά ή ψυχολογικά, ή που δεν έχουν ένα υποστηρικτικό κοινωνικό περιβάλλον.

Ωστόσο, δεν είναι μόνο αυτοί που επηρεάζονται από τις γιορτές. Μεγάλος αριθμός ανθρώπων βιώνει τον ερχομό των γιορτών με άγχος, φόβο και αρνητισμό. Τα Χριστούγεννα είναι μία περίοδος του χρόνου που στο συλλογικό μας ασυνείδητο έχει αποτυπωθεί με όρους λάμψης, χαράς, δώρων, ξέγνοιαστων εξόδων, κατανάλωσης, διακοπών, «καλών» ρούχων, περιττής πολυτέλειας. Από παιδιά μεγαλώσαμε με μεγάλες προσδοκίες για τις γιορτές των Χριστουγέννων και όσα αυτές θα μας έφερναν. Και ως παιδιά, συνήθως (αλλά όχι πάντα), αυτές οι προσδοκίες λίγο-πολύ εκπληρώνονταν. Είχαμε διακοπές από το σχολείο, το σπίτι μύριζε όμορφα, δεχόμασταν δώρα από τους γονείς και τους συγγενείς, συμμετείχαμε σε οικογενειακές και φιλικές γιορτές, οι περιορισμοί και οι απαγορεύσεις χαλάρωναν, το σπίτι ήταν όμορφο και στολισμένο, όλα ήταν ωραία και λαμπερά. Σήμερα πλέον, ως ενήλικοι, το πρότυπο αυτό έρχεται να συγκρουστεί ηχηρά με την πραγματικότητα, και μάλιστα σε αρκετά επίπεδα.

Κατ’ αρχάς, έχουμε την πραγματικότητα των τελευταίων ετών στη χώρα μας: η ανεργία, το μειωμένο εισόδημα και η δυσοίωνη κοινωνική και πολιτική κατάσταση γύρω μας λειτουργούν ως επιβαρυντικοί παράγοντες για τις απογοητεύσεις, τα προσωπικά προβλήματα και τις απώλειες που όλοι μας αντιμετωπίζουμε στη διάρκεια της ζωής μας. Όταν έχουμε εξαρτήσει την χαρά από το λαμπερό «περιτύλιγμα» της εορταστικής περιόδου των Χριστουγέννων και ξαφνικά διαπιστώνουμε ότι δεν μπορούμε να εξασφαλίσουμε για τον εαυτό μας και την οικογένειά μας αυτό το περιτύλιγμα, είναι επόμενο να νιώθουμε απογοήτευση, θλίψη ή ακόμα και θυμό. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που ζουν μόνοι, χωρίς κοινωνικό περίγυρο, οι οποίοι νιώθουν «παρείσακτοι» και ξένοι μέσα σε αυτό το κλίμα της συντροφικότητας και της αγάπης των γιορτών. Άλλοι πάλι, έχουν χάσει το αγαπημένο τους πρόσωπο και οι γιορτές τους θυμίζουν περασμένες ευτυχισμένες στιγμές, επιβαρύνοντας ήδη το πένθος και την θλίψη που βιώνουν. Κάποιοι άνθρωποι αγχώνονται ενόψει των οικογενειακών συγκεντρώσεων, γνωρίζοντας ότι πολύ συχνά αυτές καταλήγουν σε έντονες διαφωνίες, συγκρούσεις και αλληλοκατηγορίες, οι οποίες εκτοξεύονται ένθεν κι ένθεν πάνω από το εορταστικό τραπέζι. Τέλος, υπάρχουν κι εκείνοι που απλώς νιώθουν «υποχρεωμένοι» να αντεπεξέλθουν σε όλες τις απαιτήσεις του δικού τους κοινωνικού περίγυρου, βάζοντας τον εαυτό τους σε διαδικασίες ατέρμονων προετοιμασιών, άσκοπων εξόδων και συμμετέχοντας σε εκδηλώσεις και εορτασμούς που δεν έχουν να τους πουν απολύτως τίποτα.

Κι όμως. Ο καθένας μπορεί να ζήσει τα Χριστούγεννα, όπως και κάθε άλλη εποχή του χρόνου, όπως ο ίδιος πραγματικά νιώθει και μπορεί. Τίποτα δεν μας είναι επιβεβλημένο ούτε είμαστε υποχρεωμένοι να ανταποκριθούμε σε ένα πρότυπο, που δεν μας ταιριάζει – ψυχικά, συναισθηματικά ή οικονομικά. Τα παιδιά, που συνήθως είναι και η αφορμή για την γέννηση πολλών ενοχών αναφορικά με την αδυναμία μας να τους αγοράσουμε τα δώρα που επιθυμούν ή τα ταξίδια που θα ήθελαν, ικανοποιούνται με πολύ λιγότερα πράγματα από αυτά που νομίζουμε. Αλήθεια, ποιος από εμάς θυμάται ως αξέχαστη ανάμνηση εκείνο το πανάκριβο δώρο που μας χάρισαν σε κάποια γενέθλια ή Χριστούγεννα, όταν ήμασταν παιδιά; Οι περισσότεροι θυμόμαστε την αίσθηση της αγάπης, της ασφάλειας και της ζεστασιάς που εισπράτταμε από εκείνες τις γιορτές και το άνοιγμα των δώρων κάτω από το δέντρο, χωρίς καμία αποτίμηση του οικονομικού τους κόστους. Ας τους χαρίσουμε λοιπόν αναμνήσεις: Ας τα αγκαλιάσουμε, ας τους χαρίσουμε τον χρόνο μας, βόλτες σε Χριστουγεννιάτικες εκδηλώσεις, ωραίες ταινίες στον κινηματογράφο ή την τηλεόραση, τα αγαπημένα τους φαγητά και τις λιχουδιές που προτιμάνε, ας τα αφήσουμε να κοιμηθούν αργά.

Αν είστε ή νιώθετε μόνοι, εκμεταλλευτείτε τις ημέρες αυτές κάνοντας δώρο τον εαυτό σας και την εργασία σας σε κάποια εθελοντική οργάνωση. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο αίσθημα πληρότητας από αυτό που χαρίζει η προσφορά σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη. Σε κάθε περιοχή, σε όλες τις μεγάλες και μικρές πόλεις, οργανώνονται συσσίτια και παζάρια από διάφορους φορείς και οργανώσεις. Πέραν του ότι θα γνωρίσετε νέους ανθρώπους, θα έχετε την ευκαιρία να προσφέρετε και να λάβετε ζεστά χαμόγελα ευγνωμοσύνης από κόσμο που δεν γνωρίζετε (και που ίσως δεν γνωρίζατε καν ότι υπάρχει). Η ανιδιοτελής προσφορά στον συνάνθρωπο επιστρέφει πολλαπλάσια ικανοποίηση, η οποία, αν το επιτρέπουν οι ρυθμοί σας, μπορεί να συνεχίσει να εκφράζεται και μετά το πέρας των γιορτών. Αν αυτό που σας έχει λείψει είναι η ηρεμία, τότε αφιερώστε χρόνο για τον εαυτό σας. Πηγαίνετε βόλτες, κοιμηθείτε λίγο περισσότερο, απορρίψτε ευγενικά προσκλήσεις σε δείπνα και συγκεντρώσεις με ανθρώπους που θα σας επιβαρύνουν ψυχολογικά και συναισθηματικά, συναντηθείτε με φίλους που το τελευταίο διάστημα δεν έχετε δει, αρνηθείτε να σκορπιστείτε σε δραστηριότητες που δεν σας γεμίζουν. Μην στολίσετε το σπίτι αν δεν το νιώθετε. Μιλήστε με την οικογένειά σας, επικοινωνήστε τους αυτά που νιώθετε και ζητήστε τους τον χώρο που χρειάζεστε. Χαρίστε στον εαυτό σας την πολυτέλεια του να κάνετε μόνο αυτό που σας γεμίζει- και ίσως διαπιστώσετε πόσο σημαντική είναι τελικά αυτή η προτεραιότητα στον εαυτό σας.

Οι συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, πέραν των όσων αρνητικών βιώνουμε όλοι μας, μας δίνουν την μεγάλη ευκαιρία να επιστρέψουμε στα βασικά και την ουσία της ζωής. Που δεν έχουν να κάνουν με την εικόνα, το οικονομικό κόστος και το επιφανειακό περιτύλιγμα, αλλά με εμάς τους ίδιους και τους ανθρώπους που μας περιστοιχίζουν. Άλλωστε, περισσότερο ίσως από ποτέ άλλοτε, βιώνουμε πολύ καθαρά πως τίποτα δεν είναι δεδομένο ή αυτονόητο στη ζωή μας. Εκείνο που έχει αξία είναι εκείνο που μας χαρίζει πληρότητα και νόημα, ανεξάρτητα από την εποχή του χρόνου. Ας αφήσουμε τις μεγάλες προσδοκίες στην άκρη, αφού σπανίως τελικά εκπληρώνονται και ας χαρούμε αυτά που είναι σημαντικότερα για εμάς και τους δικούς μας ανθρώπους.

  ~Α. Αποστολοπούλου, Ψυχολόγος