Ευρωπαϊκή Ημέρα Λογοθεραπείας 2013

Ευρωπαϊκή Ημέρα Λογοθεραπείας 2013

Η Λογοθεραπεία … με απλά λόγια – Ειδική Γλωσσική Διαταραχή και παιδιά

           

Τι είναι η Ευρωπαϊκή Ημέρα Λογοθεραπείας;

Η Ευρωπαϊκή Ημέρα Λογοθεραπείας, η 6η Μαρτίου κάθε έτους, έχει σαν στόχο την ενημέρωση του κοινού για τις ανάγκες και τα δικαιώματα των ατόμων με δυσκολίες στον λόγο, την ομιλία, τη φωνή και την επικοινωνία.  Θεσμοθετήθηκε από το CPLOL (Μόνιμη Επιτροπή Λογοπεδικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αποτελείται από τους συλλόγους των Λογοπεδικών – Λογοθεραπευτών – Λογοπαθολόγων (οι όροι είναι ισότιμοι) των κρατών – μελών της Ε.Ε.).

Φέτος η ημέρα αυτή είναι αφιερωμένη στα παιδιά που παρουσιάζουν Ειδική Γλωσσική Διαταραχή.

Πρώτα όμως ας διευκρινίσουμε ορισμένα πράγματα για την Λογοθεραπεία.

Τί είναι η Λογοθεραπεία – ο Λογοθεραπευτής;

Η Λογοθεραπεία είναι η επιστήμη των Διαταραχών Λόγου – Φωνής – Ακοής – Ομιλίας – Μάθησης και Επικοινωνίας. Έχει ως στόχο την έρευνα, την πρόληψη, τη διάγνωση και την αντιμετώπιση όλων των προαναφερθέντων διαταραχών σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες, όποια κι αν είναι η αιτία αυτής της διαταραχής: νευρολογική, εξελικτική ή λειτουργική.

Ως εκ τούτου ο Λογοθεραπευτής είναι ο επιστήμονας που φέρει την ευθύνη της πρόληψης, της αξιολόγησης, της θεραπείας και της επιστημονικής μελέτης της ανθρώπινης επικοινωνίας και των διαταραχών που συνδέονται με αυτή. Η ανθρώπινη επικοινωνία περικλείει όλες τις λειτουργίες που έχουν σχέση με την κατανόηση και την έκφραση του προφορικού και γραπτού λόγου, καθώς επίσης και με όλες τις κατάλληλες μορφές μη λεκτικής επικοινωνίας.

Ο Λογοθεραπευτής είναι μέλος της Διεπιστημονικής Ομάδας και προσφέρει τις υπηρεσίες του στα νήπια (ανάλογα με τη διαταραχή), στα παιδιά (προσχολικής – σχολικής ηλικίας), στους εφήβους, στους ενήλικες, ηλικιωμένους και υπερήλικες.

Με ποιες διαταραχές ασχολείται ο Λογοθεραπευτής;

Ο Λογοθεραπευτής ασχολείται με τις εξής διαταραχές:

•           Ειδικές Αναπτυξιακές Διαταραχές του Λόγου / Ειδικές Γλωσσικές Διαταραχές

•           Αναπτυξιακές Αρθρωτικές Διαταραχές (Δυσαρθρία, Δυσπραξία, Γναθοπροσωπικές Ανωμαλίες)

•           Διαταραχές Ροής της Ομιλίας (Τραυλισμός)

•           Διαταραχές Φωνής

•           Διαταραχές Γραπτού Λόγου (Δυσλεξία, Δυσορθογραφία, Δυσγραφία, Δυσαριθμησία)

•           Πραγματολογικές Διαταραχές (Νοητική Καθυστέρηση, Αυτισμός)

•           Νευρολογικές Παθήσεις (Σύνδρομα, Εγκεφαλική Παράλυση, Εγκεφαλικές Κακώσεις, Εκφυλιστικές Νευρολογικές Παθήσεις)

•           Διαταραχές Κατάποσης

•           Βαρηκοΐα – Κώφωση

•           Λαρυγγεκτομή

•           Αφασία Ενηλίκων

Ποιά είναι η κατάλληλη ηλικία για να ξεκινήσει κάποιο παιδί Λογοθεραπεία;

Ο χρόνος έναρξης εξαρτάται από το είδος της διαταραχής και τους παράγοντες που εμπλέκονται. Ανάλογα με την ηλικία του, το παιδί αναπτύσσει σταδιακά το λόγο και την ομιλία του. Συνήθως δίνετε περιθώριο ως τα 2 με 3 έτη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πράγματα που μπορούν να κάνουν οι γονείς νωρίτερα.

Οι γονείς όμως θα πρέπει να αναζητήσουν τη βοήθεια του ειδικού, αν μέχρι τα 2 χρόνια το λεξιλόγιο του παιδιού περιλαμβάνει ελάχιστες λέξεις, αν η ομιλία του είναι δυσκατάληπτη, αν το παιδί σταματήσει να μιλά και αν δε συνδυάζει δύο τουλάχιστον λέξεις, για να σχηματίσει σύντομες φράσεις. Όσο πιο νωρίς γίνει παρέμβαση στο λόγο του παιδιού, τόσο πιο γρήγορα, καλύτερα, αβίαστα και σταθερά θα είναι τα αποτελέσματα.

Οι συνεδρίες Λογοθεραπείας πραγματοποιούνται έναν προς έναν;

Οι συνεδρίες λογοθεραπείας μπορούν να πραγματοποιηθούν είτε ατομικά είτε ομαδικά. Ορισμένες φορές ο λογοθεραπευτής μπορεί να συστήσει συνεδρίες μέσω ομάδας για ένα παιδί. Αυτό δεν σημαίνει ότι το παιδί λαμβάνει λιγότερη θεραπεία. Μπορεί να αποκριθεί καλύτερα σε ένα φυσικότερο περιβάλλον επικοινωνίας που παρέχει μια ομάδα.

Πόσο καιρό διαρκεί η Λογοθεραπεία;

Η συνολική διάρκεια για την αντιμετώπιση της κάθε διαταραχής εξαρτάται από το βαθμό δυσκολίας που αντιμετωπίζει το κάθε παιδί και πόσο μπορεί να συνεργαστεί το ίδιο και η οικογένειά του.

Γιατί είναι σημαντικό να αντιμετωπισθούν άμεσα οι δυσκολίες στο λόγο και στην ομιλία;

Εάν ένα παιδί παρουσιάζει δυσκολίες στο λόγο και την ομιλία, τότε θα ήταν καλό οι γονείς να απευθυνθούν σε ένα λογοθεραπευτή για να ελεγχθεί ο βαθμός επικοινωνίας και το στάδιο γλωσσικής ανάπτυξης του παιδιού. Σε περίπτωση που παρουσιάζει καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου ή της ομιλίας του είναι σημαντικό το παιδί να βοηθηθεί άμεσα, ώστε να μην οδηγηθεί σε περίπλοκες καταστάσεις, όπως:

•           δυσκολία προσαρμογής στο περιβάλλον (π.χ. νηπιαγωγείο, σχολείο),

•           εμφάνιση μαθησιακών δυσκολιών και

•           δυσκολία στην επικοινωνία και στην έκφραση ιδεών, συναισθημάτων ή σκέψεων.

Με τη σειρά τους αυτές οι καταστάσεις είναι πιθανό να προκαλέσουν στο παιδί αίσθημα μειονεξίας, ξεσπάσματα θυμού ή επιθετικότητας και ενδεχομένως, ανάγκη για απομόνωση.

Ας προσπαθήσουμε τώρα να κατανοήσουμε τι σημαίνει ένα παιδί να έχει Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ)

Ορισμός

Η Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ) ή Specific Language Impairment (SLI), όπως συχνά αναφέρεται, εμπίπτει στο φάσμα των Ειδικών Αναπτυξιακών Διαταραχών. Πρόκειται λοιπόν για μια αναπτυξιακή γλωσσική διαταραχή, που χαρακτηρίζει τα παιδιά των οποίων η γλωσσική ανάπτυξη δεν είναι ανάλογη με την ηλικία τους. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των παιδιών με ΕΓΔ είναι ο πιο αργός ρυθμός γλωσσικής ανάπτυξης σε σύγκριση με άλλα παιδιά της ίδιας ηλικίας, ενώ τα άλλα αναπτυξιακά στάδια παρουσιάζονται φυσιολογικά.

Ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια διαταραχή στην κατάκτηση της γλώσσας με τη μορφή καθυστέρησης ή δυσλειτουργίας ή και των δύο, η οποία δε συνοδεύεται από άλλες διαταραχές, όπως η Νοητική Καθυστέρηση, η Βαρηκοΐα, ο Αυτισμός, οι Κινητικές Δυσλειτουργίες και οι Νευρολογικές ή Ψυχολογικές Διαταραχές.

Η ΕΓΔ μπορεί να είναι Εκφραστικού Τύπου, Αντιληπτικού Τύπου ή Μικτή, δηλαδή να συμπεριλαμβάνει και τους δύο τομείς, της Έκφρασης και της Αντίληψης.

Αιτιολογία

Η αιτιολογία της ΕΓΔ δεν έχει πλήρως διευκρινιστεί, καθώς δεν υπάρχει κάποια εμφανής νευρολογική δυσλειτουργία ή άλλη οργανική βλάβη που να δικαιολογεί την εκδήλωσή της. Το βέβαιο είναι ότι δεν οφείλεται σε νευρολογικές, αισθητικο-κινητικές, γνωστικές, συναισθηματικές ή ψυχολογικές βλάβες. Στους πιθανούς αιτιολογικούς παράγοντες συγκαταλέγονται οι ακόλουθοι:

•           Δυσκολίες στην ακουστική αντίληψη, μειωμένη ακουστική μνήμη και προβλήματα στην επανάληψη ακουστικών φωνολογικών προτύπων.

•           Δυσλειτουργία των ειδικών γλωσσολογικών μηχανισμών που διεκπεραιώνουν την επεξεργασία του λόγου.

•           Μειωμένη εννοιολογική ανάπτυξη που επηρεάζει την επεξεργασία του λόγου, αλλά δεν περιορίζεται μόνο σε αυτήν.

•           Δυσκολία κατανόησης της δομής του λόγου.

•           Περιορισμένη ταχύτητα και ικανότητα του συστήματος επεξεργασίας πληροφοριών, καθώς και δυσκολίες στην επεξεργασία ταχέως εναλλασσόμενων οπτικο – ακουστικών πληροφοριών.

•           Μειωμένη ικανότητα συμβολικής σκέψης και γενικότερες δυσκολίες στο συμβολισμό όπως στη φαντασία, στη ζωγραφική και στο παιχνίδι.

Χαρακτηριστικά των παιδιών με Ειδική Γλωσσική Διαταραχή

Η ΕΓΔ δεν αποτελεί μια ομοιογενή διαταραχή ως προς την κλινική της εικόνα ούτε αφορά μια ομοιογενή ομάδα παιδιών, αφού τα επίπεδα οργάνωσης του λόγου παρουσιάζουν ελλείμματα σε διαφορετικό βαθμό.

Γενικά τα χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν τα παιδιά με αυτή τη διαταραχή θα μπορούσαμε να τα συνοψίσουμε σε δύο κατηγορίες, στα γλωσσικά και στα μη γλωσσικά χαρακτηριστικά, τα οποία θα παρουσιαστούν αναλυτικότερα παρακάτω.

Γλωσσικά Χαρακτηριστικά

Τα παιδιά με ΕΓΔ έχουν στο ιστορικό τους μια χρονολογική καθυστέρηση στην απόκτηση γλωσσικών οροσήμων (πρώτη λέξη, πρώτη φράση) και γενικά ένα πιο βραδύ ρυθμό γλωσσικής ανάπτυξης.

Η μορφολογία είναι σημαντικά διαταραγμένη.

•           Παρατηρούνται δυσκολίες με τη χρήση των άρθρων, τα οποία είτε παραλείπονται είτε χρησιμοποιούνται λανθασμένα.

•           Παράληψη ή λανθασμένη χρήση των καταλήξεων ονομάτων και ρημάτων.

•           Λανθασμένη χρήση του σωστού χρόνου των ρημάτων.

Η συντακτική δομή είναι απλοποιημένη.

•           Συνήθως περιορίζεται στην πιο απλουστευμένη δομή Υποκείμενο – Ρήμα – Αντικείμενο.

•           Χρησιμοποιούνται στερεοτυπικές φράσεις, καθώς και μικρές φράσεις.

•           Πολλές φορές οι λέξεις τοποθετούνται με τυχαία σειρά στη φράση.

•           Παραλείπονται οι σύνδεσμοι, οι αντωνυμίες, οι προθέσεις, ενώ είναι μειωμένη η χρήση ερωτηματικών προτάσεων.

Το λεξιλόγιο είναι περιορισμένο.

•           Καθυστερούν να κατακτήσουν τις πρώτες λέξεις.

•           Υπάρχουν δυσκολίες εκμάθησης νέων λέξεων.

•           Το λεξιλόγιο παρουσιάζει ελλείψεις σε συγκεκριμένες κατηγορίες λέξεων (π.χ. συγκεκριμένοι    

      προσδιορισμοί, αντωνυμίες κ.λπ.).

•           Δυσκολεύονται να κάνουν συνδυασμούς λέξεων.

•           Δυσκολεύονται στην εύρεση της κατάλληλης λέξης καθώς και στην ανάκληση των λέξεων περικλείοντας 

      στο λόγο τους συμπληρώματα, όπως εεεε....., και.... κ.λ.π. 

•           Κάνουν λάθη κατονομασίας, π.χ. τραπέζι αντί καρέκλα,  σκυλί αντί άλογο, υπεργενικεύσεις λέξεων, π.χ. ζωάκι αντί αλεπού και ελλιπή χρήση αφηρημένων εννοιών.

Στη χρήση του λόγου εμφανίζονται αρκετές δυσκολίες.

•           Δεν παίρνουν πρωτοβουλίες (έναρξη θέματος).

•           Οι απαντήσεις που δίνουν συχνά είναι εκτός θέματος.

•           Δε χρησιμοποιούν ερωτήσεις.

•           Δεν χρησιμοποιούν μηχανισμούς επανόρθωσης/αποσαφήνισης του λόγου τους.

•           Δεν αυτοδιορθώνουν τα λάθη τους.

•           Δε χρησιμοποιούν όρους ευγενείας στο λόγο τους.

Στη φωνολογία χρησιμοποιούν εξελικτικά πρώιμες φωνολογικές διαδικασίες απλοποίησης του λόγου τους, όπως αρμονία συμφώνων και φωνηέντων, αντικαταστάσεις φωνημάτων, παραλείψεις συλλαβών και συμφώνων, μεταθέσεις, ρινικότητα κ.λ.π.

Μη Γλωσσικά Χαρακτηριστικά

Τα παιδιά με ΕΓΔ δίνουν συχνά τη λανθασμένη κλινική εικόνα σημαντικής απώλειας της ακοής λόγω της μειωμένης, αρκετές φορές, αντίδρασής τους στα γλωσσικά ερεθίσματα. Τα μη γλωσσικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν είναι τα ακόλουθα:

•           Ο μη λεκτικός δείκτης νοημοσύνης είναι στα φυσιολογικά όρια. Συνήθως υπάρχει διαφορά μεταξύ λεκτικού και μη λεκτικού δείκτη νοημοσύνης.

•           Το συμβολικό παιχνίδι είναι κατώτερο της χρονολογικής τους ηλικίας, ίδιας ποιότητας με παιδιών μικρότερης ηλικίας.

•           Περιορισμένη ικανότητα προσοχής και συγκέντρωσης.

•           Δυσκολίες στη βραχύχρονη μνήμη.

•           Κινητική αδεξιότητα και αργές κινητικές απαντήσεις. 

Θεραπευτική Αντιμετώπιση

Για την αντιμετώπιση των δυσκολιών που παρουσιάζουν τα παιδιά με ΕΓΔ δυστυχώς δεν υπάρχει μία «μαγική συνταγή» κατάλληλη για όλα τα παιδιά. Ανάλογα με τους τομείς της γλώσσας στους οποίους ένα παιδί παρουσιάζει κάποια δυσκολία, διαμορφώνεται και το κατάλληλο θεραπευτικό πρόγραμμα. Για το λόγο αυτό, πριν την έναρξη του θεραπευτικού προγράμματος, ο Λογοθεραπευτής συλλέγει όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες, όπως είναι ένα λεπτομερές ιστορικό και μία λεπτομερής αξιολόγηση του λόγου και της ομιλίας, που θα αναδείξει τις αδυναμίες, αλλά και τις ικανότητες του παιδιού και θα βοηθήσει στη διαμόρφωση του κατάλληλου θεραπευτικού προγράμματος.

Η θεραπεία συνήθως διαμορφώνεται έχοντας ως γνώμονα τη φυσιολογική γλωσσική ανάπτυξη, ξεκινώντας με την εκμάθηση γλωσσικών εννοιών ή την εκφορά ήχων της ομιλίας που κατακτώνται πρώτα σε παιδιά με φυσιολογική γλωσσική ανάπτυξη.

Η συμβολή και συμμετοχή των γονέων στη θεραπευτική αντιμετώπιση θεωρείται απαραίτητη, καθώς η συμβουλευτική γονέων προσφέρει σημαντική βοήθεια. Οι γονείς καλούνται να βοηθήσουν με τη στάση τους, ώστε να μην εγκατασταθούν στο παιδί προβλήματα συμπεριφοράς που προέρχονται από τη μη δυνατότητα επικοινωνίας και να μην απογοητευτεί από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει.

Οι παρεχόμενες από την Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας υπηρεσίες καλύπτουν ένα μεγάλο τμήμα των ψυχολογικών, ψυχιατρικών και παιδοψυχιατρικών αναγκών για παιδιά, εφήβους και ενήλικες του Νομού Φωκίδας. Παρέχει ειδικές θεραπείες, όπως λογοθεραπεία, ψυχοθεραπεία, παιδοψυχιατρική εκτίμηση, αντιμετώπιση μαθησιακών δυσκολιών, ειδική αγωγή, εργοθεραπεία, συμβουλευτική γονέων, εικαστική θεραπεία και ομαδικές θεραπείες (ομάδες παιδιών, εφήβων, γονέων, εκπαιδευτικών κ.ά.).

Η συνεργασία με τις άλλες ειδικότητες συμπληρώνει την θεραπευτική παρέμβαση που χρειάζονται τόσο τα άτομα που αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες, όσο και οι οικογένειες και το περιβάλλον τους.

Αθανασία Τζιμαρά

Λογοθεραπεύτρια

Βασιλική Μετάνοια

Λογοθεραπεύτρια

Αθηνά Φραγκούλη

Λογοθεραπεύτρια

στην Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας και στο Κέντρο Ημέρας Παιδιών, Εφήβων και Ενηλίκων της Ε.Κ.Ψ.&Ψ.Υ.  στο Ν. Φωκίδας