Το αντάρτικο του 1821.Ένας στρατηγός αναλύει τις τακτικές του πολέμου

Του ΝΙΚΟΥ ΤΟΣΚΑ

 Υποστράτηγος (ε.α)

Ποιοι ήταν αυτοί που μετά από τετρακόσια χρόνια σκληρής σκλαβιάς εξεγέρθηκαν και μας χάρισαν την λευτεριά; Τι στρατιωτικές γνώσεις είχαν και πώς ήταν οργανωμένοι; Με ποιό τρόπο έκαναν πόλεμο και αντιμετώπισαν τον πανίσχυρο τουρκικό και αιγυπτιακό στρατό; Πόσο σημαντική ήταν η βοήθεια των εθελοντών φιλελλήνων που προσέτρεξαν;

Οι προγονοί μας, στις αρχές του 19ου αιώνα, ήταν κτηνοτρόφοι και γεωργοί χωρίς καμία στρατιωτική εκπαίδευση, εκτός ελαχίστων που υπηρέτησαν στα αγγλικά στρατεύματα των Επτανήσων και ακόμη λιγότερων που υπηρέτησαν στο ρωσικό στρατό. Ουσιαστικά δεν υπήρχε στρατιωτική γνώση, πολύ λιγότερο πρότυπα οργάνωσης που να εξυπηρετούν τα πρώτα σκιρτήματα εξέγερσης.

Η Ευρώπη μόλις είχε ξυπνήσει από τη μεγαλειώδη γαλλική επανάσταση (1789), τις εκστρατείες του Ναπολέοντα αλλά και την ήττα του στο Βατερλώ το 1815.

Οι στρατοί στην Ευρώπη πριν τη γαλλική επανάσταση μάχονταν μόνο σε σχηματισμό παράταξης, δηλαδή ο ένας κατ΄ αγκώνα δίπλα στον άλλο, σε ζυγούς που απείχαν περί τα 10 μ. Απαγορευόταν και θεωρείτο λιποταξία η απομάκρυνση οπλίτη από την παράταξη. Ακόμη και η διανυκτέρευση γινόταν μακριά από δάση για να μη φύγουν οι φτηνά αμειβόμενοι στρατιώτες, που κατάγονταν από τις εξαθλιωμένες τάξεις. Η γαλλική επανάσταση επέβαλε την γενικευμένη υποχρεωτική θητεία (levee en masse), ο οπλίτης ήταν ελεύθερος πολίτης και πολεμούσε με μαζικές επιθέσεις (a la bayonette), έξω από σχηματισμούς παράταξης και γεωμετρικά σχήματα και με ελιγμούς που απαιτούσε η επιβίωσή του από τα πυροβόλα όπλα, το ηθικό του ελεύθερου ανθρώπου και η ανάγκη του για γρήγορη νίκη.

Οι πρώτοι φιλέλληνες που ήρθαν για να βοηθήσουν τον απελευθερωτικό αγώνα, ήταν φιλελεύθεροι άνθρωποι, λάτρεις της γαλλικής επανάστασης και της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Οι άνθρωποι αυτοί θέλησαν να οργανώσουν τους ατίθασους και απείθαρχους έλληνες της εποχής εκείνης ώστε να πολεμούν με τακτικές που δεν άρμοζαν στην ελληνική ιδιοσυγκρασία, της γεωγραφία της περιοχής και που είχαν ξεπεραστεί ήδη στην Ευρώπη από τη φιλελεύθερη αντίληψη που σάρωσε τα συντηρητικά καθεστώτα.

Η μάχη του Πέτα, κοντά στην Άρτα, τον Ιούλιο του 1822, οδήγησε στη θλιβερότερη ήττα της Επανάστασης και στην απώλεια του μεγαλύτερου μέρους των 93 αξιωματικών φιλελλήνων και τη διάλυση του πρώτου τακτικού τάγματος που αποτελείτο από 590 αξιωματικούς και στρατιώτες, ακριβώς λόγω της λανθασμένης τακτικής που εφαρμόσθηκε. Η παράταξή τους διαλύθηκε από το τουρκικό ιππικό του Ομέρ Βρυώνη. Λάθος συνταγή σε λάθος χρόνο. Στην περίπτωση του Πέτα ο Μαυροκορδάτος θέλοντας να παρακάμψει τις στρατιωτικές ηγεσίες του Αγώνα, υιοθέτησε τις τακτικές που οι φιλέλληνες προσπάθησαν να διδάξουν και αποδείχτηκαν ξεπερασμένες και αναποτελεσματικές.

Μετά το πάθημα αυτό οι Έλληνες όταν πολεμούσαν συνέχισαν να εφαρμόζουν την τακτική των κλεφτών και του ανταρτοπολέμου. Δεν χρησιμοποίησαν ξανά σχηματισμούς παρατάξεως. Δεν πιάνανε τον κάμπο αλλά όπως στα Δερβενάκια (Ιούλιος 1922) ταμπουρώνονταν στα ριζά του βουνού και ενεδρευτικά αιφνιδίαζαν τον εχθρό.

Κτυπούσαν τον εχθρό όταν μπορούσαν και τον απέφευγαν όταν ήταν σε αδύναμη θέση. Οι αρχηγοί ήταν πάντοτε μπροστά και γι αυτό ο αρχιστράτηγος στερεάς Ελλάδος Μάρκος Μπότσαρης σκοτώθηκε σε μάχη στο Καρπενήσι και ο αρχιστράτηγος Καραϊσκάκης στο Φάληρο.

Είχε έρθει ο καιρός του ελεύθερου Ανθρώπου που θα σάρωνε τις συντηρητικές αντιλήψεις και τις στρατιωτικές τακτικές της φεουδαρχικής εποχής. Το ηθικό, ο αυθόρμητος ελιγμός και η ορμητικότητα των ελεύθερων ανθρώπων δεν έμπαινε σε καλούπια. Οι λαϊκοί ηγέτες σαν τον Κολοκοτρώνη και τον Καραϊσκάκη, πήγαιναν μπροστά στη μάχη, προκαλούσαν τον εχθρό, τον κτυπούσαν όπου μπορούσαν και τον ανάγκαζαν να υποχωρήσει. Τα δυο στοιχεία της τακτικής ήταν ο ελιγμός και η τριβή του εχθρού. Η ίδια τακτική εφαρμόσθηκε και στη θάλασσα όπου μετά την πρώτη ατυχή ναυμαχία έξω από την Πάτρα όπου έγινε μετωπική αντιπαράθεση, ο Κανάρης εφάρμοσε τις αιφνιδιαστικές προσβολές με τα μπουρλότα. Παράλληλα τα μικρά ελληνικά εμπορικά εφοδιασμένα με λίγα κλεμμένα πυροβόλα ήταν εύκολο να ελιχθούν ανάμεσα στα μεγάλα δυσκίνητα τουρκικά πλοία και να τα προσβάλουν όταν μπορούσαν ή να διαφύγουν όταν η αναλογία δεν τους ευνοούσε.

Η ίδια τακτική, της φθοράς του αντιπάλου εφαρμόσθηκε με επιτυχία σε μεταγενέστερους πολέμους. Εφαρμόσθηκε στην Εθνική Αντίσταση 1941-1945. Ήταν η τακτική των ελεύθερων ανθρώπων, με τις ελάχιστες στρατιωτικές γνώσεις αλλά με την τεράστια ορμή και θέληση για Ελευθερία.

Αποδείχτηκε για μια ακόμη φορά ότι ο πόλεμος δεν είναι μόνο αντιπαράθεση στρατιωτική αλλά και πολιτιστική. Η ατομικότητα του Έλληνα αγωνιστή καθόριζε τον ελιγμό του. Δεν ήταν ο καταπιεσμένος κεντροευρωπαίος που πιστός στο φεουδάρχη του υποχρεωνόταν να μπει στο ζυγό. Αυτός καθόριζε την ώρα του κινδύνου για τη ζωή του (όχι του θανάτου του όπως ο Ιάπωνας καμικάζι) αλλά και την ώρα της ελευθερίας του στα βουνά. Φορούσε πλουμιστά ρούχα και κορόιδευε τον αντίπαλο. Αντέτασσε τους δικούς του τρόπους πολέμου στις ΄΄κεντρικές λογικές΄΄ της πειθαρχίας που επικρατούσαν στην Ευρώπη. Χωρίς να ξέρει από Διαφωτισμό αγαπούσε τις φιλελεύθερες απόψεις.

Ήταν οι ταπεινοί που τους έλεγαν κλέφτες και τους κορόιδευαν οι φιλέλληνες γιατί ήταν άπλυτοι και αγράμματοι που εφάρμοσαν ΄΄ελεύθερες΄΄ τακτικές πολέμου και νίκησαν. Δεν φορούσαν φράκο ούτε ήξεραν από διπλωματίες και ΄΄σαλονάτες΄΄ συμπεριφορές ούτε είχαν διαβάσει τις τακτικές των Ολλανδών ή Σουηδών στρατηγών του Μεσαίωνα, όπως οι στρατιωτικοί της Ευρώπης εκείνης της εποχής.

Αυτούς τους ‘’άπλυτους’’ και ‘’αγράμματους’’ αγωνιστές της Ελευθερίας του 1821, που ήξεραν να σκορπούν τα βόλια τους στο Δράμαλη αλλά και ‘’φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους’’ τιμούμε σήμερα και πάντοτε.

www.onalert.gr